Epitafia i płyty nagrobne

Kościół p.w. św. Jadwigi

Historia
XIV/XV – Budowa pierwszego kościoła.
1427 – Zniszczenie przez husytów.
1512 – Odbudowa po zniszczeniu.
do 1612, w 1630 i po 1634 r. – Odbudowy po pożarach.
1843 – Modernizacja kościoła.
Usytuowany na północ od rynku kościół parafialny zachował w dużej mierze gotycki charakter miejskiej fary, pomimo późniejszych przebudów. Jest to trójnawowa hala z dostawionym od wschodu prezbiterium, zamkniętym pięciobocznie, o korpusie nakrytym wysokim dachem dwuspadowym. Od zachodu dostawiona jest do niego wysoka kruchta wejściowa, sklepiona krzyżowo (z XVI w.), a nad trzecim przęsłem nawy północnej piętrzy się wieża – kwadratowa u dołu, wyżej ośmioboczna, zwieńczona szpiczastym hełmem. Poprzedza ją klasycystyczny portyk z 1843 r., zwieńczony barokowymi rzeźbami aniołów i św. Jana Nepomucena (pierwotnie na bramie cmentarnej, rozebranej w 1841 r.). Obok portyku na cokole umieszczona jest figura św. Floriana.
Nawa główna i prezbiterium w 1551 r. zostały nakryte sklepieniami krzyżowymi, natomiast w nawach bocznych zachowały się sklepienia krzyżowe z 1512 r. Sklepienie nawy pokrywa dekoracja sgraffitowa – przedstawiająca sceny z życia Chrystusa, postacie świętych oraz motywy związane z fundatorami (rodem Schaffgotschów) – przypisywana włoskim budowniczym: Domenicowi Diparowi i Johannesowi Dalborowi.
Sgraffito to technika dekoracji, popularna na Śląsku w okresie renesansu, polegająca na pokrywaniu powierzchni muru warstwami białego i czarnego tynku, a następnie zdrapywaniu ich w celu uzyskania dwubarwnego rysunku.
Od południowego wschodu do nawy głównej przylega kaplica Schaffgotschów z 1545 r. z lożą kolatorską rodu powyżej. Oba pomieszczenia nakryte są kolebkami z lunetami (trójkątnymi odcinkami sklepienia nad otworami okiennymi) ozdobionymi sztukateriami.
Kościół posiada interesujące wyposażenie z okresu renesansu, manieryzmu i baroku. Ołtarz główny został wykonany w 1606 r. przez Paula Meynera z Saksonii. Nastawa otrzymała manierystyczną formę trzech kondygnacji architektonicznych obramień, tzw. aediculi, zwieńczonych nadbudówką z kopułką – glorietą. Trzy pary skrzydeł są echem tradycji gotyckich ołtarzy, tzw. poliptyków. Sceny otwartego ołtarza przedstawiają Pasję Chrystusa, m.in. cztery przesłuchania: przed Kajfaszem, Najwyższą Radą, Herodem i Piłatem oraz Mękę. Natomiast na zamkniętych skrzydłach zobrazowano Dzieciństwo Jezusa, a w zwieńczeniu – Zmartwychwstałego.
Barokowa ambona w nawie została wykonana przez Liewalda w 1728 r. Na parapecie przedstawiono Mojżesza, a w zwieńczeniu Boga Ojca jako Sędziego w gromadzie aniołków. Kamienna chrzcielnica o renesansowej dekoracji wg napisu na trzonie została wykonana w 1578 r. Po obu stronach prezbiterium oraz przy filarach międzynawowych ustawiono barokowe ołtarze z XVIII w.
W kaplicy Schaffgotschów znajduje się niezwykle okazałe renesansowe epitafium rodu – jednego z najznamienitszych na Śląsku, władającego m.in. także na pobliskim zamku Gryf – wykonane w latach 1585–1587 przez Hansa Klintscha z Pirny w Saksonii. To świetny przykład typu epitafiów protestanckich okresu renesansu i manieryzmu – we wspartej na kolumnach aediculi ustawiono w rzędzie figury członków rodu, adorujących wspólnie scenę Ukrzyżowania w centrum. Mężczyźni przedstawieni zostali w zbrojach, a kobiety w paradnych sukniach. U ich stóp umieszczono figurki klęczących dzieci. Kartusze herbowe na trzonach kolumn ilustrują liczne koligacje rodu, natomiast w zwieńczeniu znajdują się alabastrowe płaskorzeźby z dalszymi scenami dotyczącymi Męki i Zmartwychwstania Chrystusa.
Inne kamienne epitafia zdobią ściany naw.

Tekst pochodzi ze strony Głębiej przeniknij zabytki diecezji legnickiej.

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

Epitaph mit fünf großen und fünf kleinen Figuren in Lebensgröße, geschart um ein Crucifix in der Mitte zwischen zwei Wappen - besetzten Säulen, die einen kleinen, schön und scharf gezeichneten Architekturaufbau tragen, während sich seitlich davon zur Ausfüllung der Schildbogenfläche Aufbauten mit Reliefdarstellungen aus der neutestamentlichen Geschichte erheben. Die Figuren stellen vor:
1) Herrn Hans Schoff Gotsche, + im 88. Jahre 1584 den 30. Januar 'nach dem alden Calender'.
2) Magdalena Czedlitz, seine Hausfrau, + 1585 (Ziffer nur aufgemalt).
3) ihren Sohn Hans Ulrich + 1584 im Alter von 31 Jahren.
4) ihren Sohn Gothardt, + Annaberg in Sachsen 1576, begraben zu Torgau.
5) vier Kinder + 1554, 1557, 1561 und ohne Jahreszahl.
6) Christoph Schaffgotsch auf Kemnitz, Kanzler des Fürstentums Schweidnitz-Jauer + 1584.
7) Magdalena Gotschin + 1584, Hansens Tochter, Christophs Hausfrau. —
Am Kreuzstamme ist der Namenszug des Meisters H K eingerizt. Die Figuren sind dezent bemalt. Das Denkmal ist im ganzen gut erhalten nur Einzelheiten sind beschädigt; leider ist der Fußboden davor erhöht, so dass es nicht ordentlich zur Wirkung kommt.
Zwei kleine Epitaphien mit einfachem Architekturrahmen aus der Zeit vor dem großen Kriege. An der Südseite.
Inschrift: Im Nahmen und zu Ehren der Hochheiligen unzertrennlichen Dreyfaltigkeit. Als Ao 1603 den 20. Monatstag May aus verhängnüß Gottes die Stadt Greiffenberg sambt dem Gotteshauß bis auf das Gemäuer durch unversehene Feuersbrunst innerlich vertorben, Hat die Wohlgebohrene Frau Eleonora Gotschin geb: Freyin von Promnitz, Wittib auf Kynast, Greiffenstein und Kämnitz, auch dieses Orthes gebittende Erb-und Lehns-Frau aus Christlicher andacht und gnädiger Mildigkeit ihrem Herrlichen Geschlecht unsterblicher Gedächtnüs dieses Werk in die Kirchen auf Ihr Gn: Unkosten und darlage von neuen erzeuget. Welches durch den Ehrbahren kunstreichen Paul Meyner aus der Churfürstl: Bergstadt St. Marienberg in Meißen, Bildschnitzern zu Dittmannsdorf in gegenwärtige Form geferttiget und aufgesetzt worden den 25. Novembris Ao 1606 Praedicanten Herr Wolfgangus Silber. Herr Johann Hartraufft. Burgermeister Herr Hanß Röder. Kirchväter Balthasar Lang. Simon Jentsch. Renov. 1757.

- Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Liegnitz - im amtlichem Auftrage bearbeitet von Hans Lutsch. Breslau 1891. -

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

1554/56. Gotsche, Magd., — Marj., — Heinr., 3 Kinder.
1572. Eckert, Mathes.
1576. Schofgotsche, Gotth. gen., auf Kinast.
1584. Gotsche, Magd., geb. Gotschin.
1584. Schoff Gotsche, Christof, v. Kinast auf Kemnitz.
1584. Schoff Gotsche, gen, Hans Ulrich v. Kinast auf Kemnitz.
1585. Schofgotsche, Magd., geb. Czedlitzin.
1603. Schwenckfeld, Melch., des Raths, u. 2 Frauen
1626. Schremme, Georg, Notar.
1628. Kottwitz, Franz v., u. Nicha, auf Bolwitz.
1630. Scheps, Jeremias, Kind.
1633/4. Wancke, Daniel, u. Anna Martha, Kinder.
1663. Steudner, Jerem., stud. theol.
1711. Greger, Balth. Franz, Jubilar.
1711. Greger, Balth. Franz, Pfarrer.
1711. Knoerich, Balth. Ant., Pfarrer, gest. 1750.
1739. Eckhardt, M. Salome Franc., geb. Prockschen.
1741. Seibt, Sab. Dor., geb. Bar. v. Zedlitz.
1745. Hoffmann, Gottlob, des Raths, Kfm.
1750. Knoerich, B. Ant., Pfarrer.
1752. Hoffmann, Sam., auf Ndr. Alzen u. Tschetschkenau.
1774. Wiggert, Andreas, Kämmerer.
1781. Kluge, Chr. Gottfr., Raths- u. Kfm.-Aeltester.
1786. Lachmann, C. Chr., Kfm., Ober-Aeltester.

- Schlesiens Grab-Denkmale und Grab-Inschriften. Graf Hoverden'schen Sammlung - Breslau 1870-72. -

Kaplica nagrobna Schaffgotschów - Epitafium

Najwspanialsze późnorenesansowe epitafium na Śląsku znajduje się w kościele św. Jadwigi w Gryfowie Śląskim. Łączy w sobie stylistykę nagrobków mieszczańskich i szlacheckich. Posiada rozbudowaną konstrukcję architektoniczną z centralną częścią adoracji Krzyża Świętego, wokół którego znajdują się naturalnej wielkości postacie Schaffgotschów. Są jak żywi. Patrzą otwartymi oczyma, jakby chcieli opowiedzieć swoją historię. Pierwszy od lewej to Hans von Schaffgotsch, który już za życia zbudował sobie grób. Był panem na Chojniku i Gryfie. Pełnił funkcję rządcy dworu królewskiego i ochmistrza dworu księcia świdnicko-jaworskiego. Ufundował w Gryfowie m.in. szpital. W gryfowskim kościele w 1545 r. rozpoczął budowę kaplicy nagrobnej. W 1584 r. został w niej pochowany. Zmarł w wieku 88 lat.
Obok widzimy jego syna - Hansa Ulryka von Schaffgotscha, który zmarł w 1589 r., przeżywszy 36 lat. Niewiele? Wówczas było to sporo. Choroby, epidemie i wojny zbierały wielkie żniwo. Przykładem może być tutaj rodzina Schaffgotschów. Hans Ulryk był jedynym dzieckiem Hansa, które go przeżyło. Piastował on funkcję cesarskiego podstolego i sędziego księstwa świdnicko-jaworskiego. Rodzina nie miała z niego pewnie wielkiego pożytku, bo nigdy się nie ożenił. Nie miał więc potomka, któremu mógłby przekazać dziedzictwo. Poddani uważali go za wariata lub w najlepszym razie za dziwaka. I pomyśleć, że zasłużył sobie na to miano... nosząc długie czarne włosy. Obok Hansa Ulryka upamiętniono na epitafium Gotharda von Schaffgotscha, który zmarł w 1576 r., mając zaledwie 26 lat. Zaszkodziła mu służba na dworze księcia saskiego na zamku Annaberg. Otóż młody Gothard, idąc w nocy za potrzebą, spadł ze schodów i tak dotkliwie się potłukł, że rankiem już nie żył. Spoczął w kościele w Torgau. Jego postać na epitafium jest więc jedynie symboliczna, ponieważ jego ciało spoczęło gdzie indziej.
Na środku epitafium wykuto krucyfiks, pod którym stoją Matka Boża i św. Jan. Dalej widać trzy kolejne dorosłe postacie. Pierwsza to Krzysztof von Schaffgotsch, zięć Hansa i Magdaleny von Schaffgotschów. Urodził się on w 1552 r. jako syn Baltazara von Schaffgotscha i Magdaleny de domo von Kittlitz. Był kanclerzem księstwa świdnicko-jaworskiego i dziedzicznym ochmistrzem dworu, a także panem i dziedzicem Chojnika, Gryfa, Starej Kamienicy, Podgórzyna, Kowar, Żmigrodu i Prusic. Miał wojowniczą naturę i dwie żony. Już za młodu wziął udział jako członek służby cesarskiej w oblężeniu twierdz Grimmenstein i Gotha. Zmarł w 1601 r. w Cieplicach Zdroju. Tuż obok niego przedstawiono jego pierwszą żonę - Magdalenę, która wyszła za niego w 1578 r., a zmarła w 1587 r. w Starej Kamienicy. Przeżyła 24 lata i pochowano ją w gryfowskiej rodzinnej kap-licy grobowej rodziców. Druga żona Krzysztofa nie była najwidoczniej zazdrosna o jego pierwszą małżonkę, skoro ufundowała w gryfowskim kościele św. Jadwigi nie tylko wspaniały ołtarz główny (po złożeniu układa się on w monstrancję), ale i opisywane epitafium. Urodziła się w 1576 r., żoną Krzysztofa von Schaffgotscha została w 1592 r. W 1606 r. po śmierci męża i zakończeniu żałoby wyszła ponownie za mąż (wybrankiem był Jan hrabia von Hohenzollern-Sigmaringen). Spośród siedmiorga jej dzieci sześcioro przedwcześnie zmarło. Ona sama odeszła z tego świata podczas porodu kolejnego dziecka. Spoczęła w krypcie gryfowskiego kościoła w 1612 r. Na końcu epitafium widzimy jeszcze postać Magdaleny von Schaffgotsch, żony fundatora krypty. Urodziła się ona w 1530 r., zmarła zaś w 1585 r. Na nagrobku upamiętniono też kilkoro dzieci w pozycji modlitewnej, u stóp rodziców. Dwie największe figurki przedstawiają Annę Marię (1597-1599) i Gotharda (zm. 1583) - dzieci Krzysztofa i Leonory von Schaffgotsch. Gryfowskie epitafium to prawdziwa gratka dla heraldyków. Przedstawiono na nim herby wielu rodów spokrewnionych z Schaffgotschami, m.in. Zedlitzów, Bironów, Talkenbergów, Schweinitzów. Są też oczywiście herby Schaffgotschów. Rozpoznanie poszczególnych postaci przedstawionych na epitafium ułatwiają tablice, na których zapisano skrótowo ich drogę życiową oraz zasługi. Epitafium opatrzono też sentencjami biblijnymi, wyrażającymi m.in. wiarę w zmartwychwstanie.
Nie wszystkie osoby spoczywające w krypcie grobowej Schaffgotschów znalazły się na epitafium choćby dlatego, że powstało ono w roku 1584, a ostatnią trumnę w podziemiach złożono w 1693 r. Zamknięto ją na polecenie jednego z hrabiów von Schaffgotsch, który postanowił zapobiec grabieżom. Jedna z nich miała miejsce w 1815 r. Dzwonnik z wieży kościelnej ukradł wówczas pięć trumien, które sprzedał rzemieślnikowi wyrabiającemu przedmioty z cyny. Na szczęście przetrwały trumny największe i najpiękniej ozdobione. Bez przeszkód oglądać można za to kamienne epitafium, które zajmuje wschodnią ścianę frontalnej kaplicy rodowej, wzniesionej przy prezbiterium kościoła od południa. Jego twórcą był najprawdopodobniej Hans Klintsch pochodzący z Pirny, a działający głównie w Magdeburgu.
Autorem tekstu jest Marek Perzyński

Na lewej kolumnie patrząc od góry umieszczono następujące herby: von Zwolske, von Tschammer, von Kremsin i von Kostelitz. Natomiast na kolumnie prawej von Zedlitz, von Süberg, von Schindel oraz von Reibnitz.

Na lewej kolumnie patrząc od góry umieszczono następujące herby: von Gotsche, von Zedlitz, von Birken i von Falkenberg. Natomiast na prawej kolumnie von Schweinitz, von Falkenberg, von Zedlitz i von Biran.

NACH CHRISTI GEBVRT 1584 DEN 30 IANVARI NACH DEM ALDEM CALENDER IST DER EDLE GESTRENGE VND ERNVESTE HERR HANS SCHOFF GOTSCHE GENANDT AVF KINAST VND GREIFFENSTEIN IN GOT SELIGLICH ENTSCHLAFFEN SEINES ALTERS IM 88 IARE DEM GOT GNADE

1584 DER EDLE GESTRENGE VND ERENVESTE HERR HANS VLRICH SCHOF GOTSCHE GENANDT AVF KINAST VND GREIFFENSTEIN SEINES ALTERS 31 IAR HERR HANSEN GOTSCHEN HINDERLASSENER EINIGER SOHN.

NACH CHRISTI GEBVRT 1576 DEN 24 MAY IST DER EDLE GESTRENGE VND ERENVESTE HERR GOTHART SCHOF GOTSCHE GENANDT AVF KINAST VND GREIFFENSTEIN ZVR ANNABVRG IN SAXSEN SELIGLICH ENTSCHLAFFEN LIGT ZV TORGAV REGRABEN SEINES ALTERS 21 IAR DEM GOT GNADE.

1584 DER EDLE GESTRENGE VND ERENVESTE HERR CHRISTOF SCHOF GOTSCHE GENANDT VOM KINAST AVF KEMNITZ DER FVRSTENTHVMBER SCHWEIDNITZ VND IAVER CANTZLER DER HANSEN GOTSCHEN TOCHTERMAN SEINES ALDERS 32 IARR.

1584 DIE EDLE VND ERENTVGENTREICHE FRAV MAGDALENA GEBORNE GOTSCHIN VON GREIFFENSTEIN HERR HANSEN GOTSCHEN TOCHTER VND CHRISTOF GOTSCHES ELICHE HAVSFRAV INRES ALDERS 24 IAR.

NACH CHRISTI GEBVRT 1585 DEN 24 IST IN GOT SELIGLICH ENTSCHLAFFEN DIE EDLE VND ERENTVGENTREICHE FRAV MAGDALENA GEBORNE CZEDLITZIN HERN HANSEN SCHOF GOTSCHEN GENANDT EHELICHE HAVSFRAV IRES ALTERS 55 IAR DER GOT GNADE.

NACH CHRISTI GEBVRT 1554 IST IN GOT VERSCHIEDEN MAGDALENA 24 WOCHEN ALT 1557 DEN 11 SEPTEMBER IST VERSTORBENEN MARIANA 13 WOCHEN ALT 1561 DEN 4 MARTI IST IN GOT ENTSCHLAFFEN HEINRICH 16 TAGE ALT VND IST EIN TACHTERLEIN TODT ZVR WELT KOHMEN ALLE HERN HANSEN GOTSCHEN KINDERLEIM DEN GOTT GENADE

Hans Schof Gotsche, Ulrich Schof Gotsche i Gothart Schof Gotsche

Christof Schof Gotsche, Magdlena Gotschin i Magdalena Gotschin

Epitafium Georgiusa Schramm i jego żony Vrsvli

Barokowe epitafium Georgiusa Schramm, urodzonego 24 lutego 1579 roku a zmarłego 11 grudnia 1626 roku w wieku 47 lat 11 tygodni i 4 dni oraz jego żony Vrsvli Schramm zd. Wehner, urodzonej 21 grudnia 1591 roku, która przeżyła w małżeństwie 16 lat 40 tygodni i 6 dni a zmarłej 1 maja 1632 roku w wieku 40 lat i 25 tygodni.

Epitafium Friedricha von Bibran

Epitafium Friedricha Gottloba von Bibran z Gryfowa i Chojnika.
Dolna część płyty inskrypcyjnej zarysowana i nieczytelna

Płyta nagrobna Franza von Kottwitz † 1628

Piękna płyta nagrobna Franza von Kottwitz u. Nicha auf Bolwitz, zmarłego 26 czerwca 1628 roku. U góry widnieją dwa herby: rodziny von Kottwitz i von Nostitz.
Niestety część płyty zasłonięta jest kwiatami, które zasłaniają inskrypcję.

Barokowe epitafium NN osoby

Przepiękne barokowe epitafium NN osoby, lecz niestety całkowicie nieczytelne z powodu zniszczenia płyty inskrypcyjnej warunkami atmosferycznymi.

Barokowe epitafium NN osoby

Kolejne barokowe epitafium NN osoby, które jest nieczytelne z powodu zwietrzenia płyty inskrypcyjnej.

Epitafium Melchiora Schwenckfelta i jego dwóch żon

Epitafium Melchiora Schwenckfelta, zmarłego 31 maja 1603 roku w wieku 67 lat oraz jego dwóch żon, z czego z imienia można odczytać tylko pierwszą zonę Annę, zmarłą 18 grudnia 1568 roku. Pozostała część płyty inskrypcyjnej jest złuszczona.

Epitafium Daniela Wancke oraz jego siostry Anny;

Przepiękne okrągłe epitafium dwojga dzieci Daniela Wancke, urodzonego 21 października 1631 roku a zmarłego 29 sierpnia 1632 roku oraz jego siostry Anny Marthy, urodzonej 3 czerwca 1634 roku a zmarłej po 19 tygodniach.

Barokowe epitafium Dzieci Johanna i Marii Blechberg

Przepiękne barokowe epitafium dzieci Johanna Blechberga i Marii zd. Ludwig, Johannesa, urodzonego 1 września 1639 roku a zmarłego mając 1 rok i 24 tygodnie, Balthasara, urodzonego 16 maja 1641 roku a zmarłego po 31 tygodniach, Johannesa, urodzonego 24 października 1646 roku oraz Balthasara. Dolna część płyty jest złuszczona i nieczytelna.

Fragment epitafium

Fragment epitafium z klęczącym dzieckiem pod krzyżem.

Fragment epitafium

Fragment epitafium z postacią zmarłego. Z powodu zwietrzenia kamienia zatarte szczegóły.

Epitafium Jeremiasa Schepsensa † 1630

Przepiękne barokowe epitafium Jeremiasa syna Jeremiasa Schepsensa, tutejszego bogatego kupca, zmarłego 13 sierpnia 1630 roku szesnaście dni po urodzeniu.

Epitafium Fredericha Schepsensa † 1630

Przepiękne barokowe epitafium Fredericha syna Jeremiasa Schepsensa, tutejszego bogatego kupca, zmarłego 8 lipca 1630 roku pół roku po urodzeniu.
Zaciekawiły mnie daty urodzin i zgonu tych dwóch chłopców. Otóż Frederich urodził się w styczniu a jego brat Jeremias pod koniec lipca a więc siedem miesięcy po urodzinach brata. Widocznie przed wiekami także rodziły się wcześniaki.